Uit het ‘Sectorrapport kwaliteitsindicatoren 2018’ van het Vlaams Instituut voor kwaliteit van Zorg blijkt dat minder bewoners in woonzorgcentra gefixeerd worden. Ook zijn er meer bewoners met een plan voor zorg rond het levenseinde (vroegtijdige zorgplanning). Die resultaten tonen aan dat het aanmoedigen om in te zetten op kwaliteitsbeleid en -opvolging effect heeft. Tegelijk wordt in veel woonzorgcentra fysieke fixatie nog te vaak gebruikt.
Fixatie?
Vrijheidsbeperking of fixatie gaat over alle maatregelen, materialen, uitrusting of handelingen die de vrijheid van een persoon beperken. Vaak gebruikte vormen van fysieke fixatie zijn bedhekken, voorzettafels, pols- en/of enkelbandjes, een slaapzak of bodypyjama. Vrijheidsbeperkende maatregelen kunnen leiden tot fysieke achteruitgang, ernstige letsels maar kunnen ook psychologische problemen veroorzaken. En daarom is het belangrijk dat er bewustwording groeit en er verbeteringen zijn.
4 op 10 bewoners ’s nachts fysiek gefixeerd
Op basis van de zelfregistratie door woonzorgcentra blijkt dat gemiddeld 2 op 10 bewoners overdag fysiek gefixeerd wordt. Opvallend is dat 22 woonzorgcentra (van de 793) aangeven overdag geen fixatie toe te passen. ’s Nachts wordt er wel merkbaar meer gefixeerd, namelijk 4 op 10 bewoners (40,5 %). Daarbij worden bewoners lang niet allemaal vastgebonden”, zegt Svin Deneckere van het VIKZ. “Het kan ook gaan om een voorzettafel bij het eten, een gekantelde zetel of een diepe stoel waaruit je niet kunt rechtstaan.”
Kwestie van valpreventie?
Eén van de aanleidingen tot fixatie is de afweging tussen vrijheid en veiligheid. Hoe ouder je bent, hoe hoger het risico om in vrijheid beperkt te worden. De belangrijkste reden voor vrijheidsbeperking blijkt een verhoogd valrisico. Maar fixatie heeft vaak net het omgekeerde effect. Door te fixeren gaan spierkracht, mobiliteit en evenwicht achteruit, wat het risico op vallen net vergroot.
“Het heeft net het omgekeerde effect”, zegt professor Ouderenzorg Koen Milisen (KU Leuven), de voorzitter van het Expertisecentrum Valpreventie. “Door te fixeren neemt dat risico net toe: als je lang vastligt of -zit, verminderen je spierkracht, je evenwicht en je mobiliteit. Het brengt ook tal van andere negatieve gevolgen mee: bewoners raken gefrustreerd of geïsoleerd, er ontstaan meer doorligwonden en incontinentie. Een bewoner die uit zijn bed valt nadat hij eerst over een hek is geklommen, valt harder dan iemand die gewoon uit bed valt. Fixatie moet echt een laatste redmiddel zijn, geen gewoonte.”
Vlaamse Ouderenraad pleit voor sterker kader in nieuw advies
De afgelopen jaren ontving de Vlaamse Ouderenraad diverse signalen en getuigenissen rond vrijheidsbeperking in de zorg. De verhalen over zorgbehoevende ouderen die gedurende een groot deel van de dag en/of nacht fysiek worden gefixeerd of kalmerende medicatie krijgen, laten telkens een diepe indruk na. Bovendien blijkt uit cijfers van het Vlaams Instituut voor kwaliteit van Zorg dat ondanks vooruitgang, fixatie in heel wat woonzorgcentra nog courant wordt toegepast.
In een nieuw advies pleit de Vlaamse Ouderenraad daarom voor een actieplan met zowel structurele beleidsmaatregelen als ondersteuning voor zorgverleners en mantelzorgers die voor complexe situaties staan in de thuiszorg, woonzorgcentra en ziekenhuizen.
